Chiều tà dạo bộ trên thị trấn Tam Đảo xinh đẹp, cảm giác thảnh thơi, bình yên đến khó tả. Trong thời tiết mát mẻ dễ chịu của mùa hè nơi đây, người ta chợt nhận ra dĩ vãng đang hiện về ở bụi cây, đám cỏ, sườn núi. Những bức tường rêu phong lẻ loi bên vệ đường hay một chân cột nhà đã bị cây su su che khuất. Đó là dấu tích những biệt thự, khách sạn, nhà hàng mang phong cách kiến trúc Pháp đã được xây dựng cách đây hơn một thế kỷ.
Không ảnh Khu du lịch Tam Đảo xưa và nay
Có lẽ không còn mấy ai nhớ người Pháp đã dùng cụm từ “Hòn ngọc Đông Dương” để chỉ Tam Đảo thời ấy. Khi đó Tam Đảo như một thị trấn thuần Pháp, kiêu hãnh trên sườn dốc, đỉnh núi. Những khâm sứ, toàn quyền Đông Dương của thực dân Pháp hay đám quan đại thần nhà Nguyễn đã bao lần cùng gia đình du hí xứ sở thần tiên này và ở lại trong các khách sạn tiêu chuẩn 5 sao thời đó. Rồi “Hòn ngọc Đông Dương” vỡ dần, phủ bụi thời gian, gần như biến mất.
Lần giở những trang tài liệu của Pháp ghi chép về Tam Đảo thì vùng “lưng chừng” núi này là một trạm nghỉ trên núi cao nằm ở độ cao ngót nghét nghìn mét. Đây là khu nghỉ mát lý tưởng đối với các quan chức người Âu và gia đình của họ, nhất là vào những ngày nắng nóng. Trong suốt 15 năm, chính quyền thuộc địa đã chi vào đây khoảng 50.000 phơrăng mỗi năm.
Khu công viên thể thao xưa
Năm 1906, Phủ Toàn quyền ra quyết định xây dựng Tam Đảo. Năm 1911 bắt đầu mở đường bộ từ Vĩnh Yên. Bốn năm sau đã hình thành đường cho xe thô sơ lên Tam Đảo. Trong suốt 15 năm, Pháp đã chi vào đây một số tiền lớn để biến nơi này thành nơi tráng lệ bậc nhất Đông Dương. Đến năm 1939, người Pháp quy hoạch Tam Đảo từ một nơi là núi rừng hoang vắng đã trở thành đô thị với trên 140 ngôi biệt thự cao từ 1-5 tầng, có đường xe ô tô từ Vĩnh Yên lên và thường xuyên có hơn 1000 người sinh sống sôi động vào mùa hè.
Giữa lòng chảo là khu công viên – thể thao văn hóa: có bãi rộng, có bồn hoa, ghế đá, sân chơi trẻ em… giống cỏ, giống hoa nhiều loại đưa từ Pháp sang (chỉ trồng được ở nơi mát); vào hè, trăm hoa đua nở, trăm màu khoe sắc; có bể bơi dành cho người lớn, có cả bể bơi dành cho trẻ con; có sân quần vợt, có nhà bắn bia… Hiện nay công viên Tam Đảo được xây dựng lại đầy thơ mộng với những hàng thông xanh mát, những khóm hoa rực rỡ sắc màu. Và có thể kể đến những chiếc xích đu, ghế đá đã tồn tại cả trăm năm vẫn được gìn giữ như điểm nhấn dấu tích thời gian nơi đây.
Nhà hàng Thác Bạc “hoành tráng” nhất Tam Đảo khi xưa
Nổi bật nhất chính là Khách sạn – Nhà hàng Thác Bạc (Hôtel – Restaurant de la Cascade d’Argent) là khách sạn đầu tiên, lớn nhất, đầy đủ tiện nghi với 16 phòng được mở, ngay lập tức khách sạn đó không còn một chỗ trống. Chủ nhân của khách sạn này chính là Công ty các khách sạn Pháp ở Pari (Compagnie Fracaisse hôteliere) thành lập từ năm 1875. Ở Việt Nam, ngoài khách sạn Thác Bạc ở Tam Đảo, Công ty này còn có khách sạn Metropole ở Hà Nội, khách sạn Lớn (Grand Hôtel) ở SaPa, khách sạn Ba Thống Chế ở Lạng Sơn. Ít người biết rằng khách sạn Venus nguy nga tráng lệ hiện nay chính là vị trí của khách sạn “hoành tráng” nhất Tam Đảo xưa.
Những ngôi biệt thự hoành tráng bậc nhất tại Tam Đảo nay chỉ còn lại sau những bui cây cỏ
Những người lớn tuổi ở Tam Đảo có kể lại, trong cuộc kháng chiến chống Pháp, năm 1948, quân và dân ta phải triệt các cứ điểm trên cao của địch nên đã phá hủy các công trình kiến trúc diễm lệ đó. Tất cả vì kháng chiến thắng lợi, vì độc lập tự do nên có những thứ phải hy sinh cho mục đích cuối cùng. Dẫu vậy vẫn còn đó một công trình mang kiến trúc Pháp là ngôi nhà thờ đá cổ. Tất cả mọi công trình có thể phá, nhưng công trình của tôn giáo, tín ngưỡng thì không thể. Ngày ấy có cả một giáo xứ Tam Đảo với đông đảo giáo dân sống quanh vùng này.
Nhà thờ đá nằm trong lòng thị trấn Tam Đảo xưa
Hiện nay, nhà thờ đá nằm giữa trung tâm thị trấn Tam Đảo, ngay bên cạnh nhà thờ là khách sạn bậc nhất Tam Đảo hiện nay mang tên Venus và công viên Tam Đảo thơ mộng. Khách sạn Venus Tam Đảo của hôm nay và nhà thờ đá do Pháp xây ngày xưa gần bên nhau như một đối sánh của hai trường phái kiến trúc, chất liệu cũ và mới. Đứng xa cả trăm mét đã nhận ra một kiệt tác kiến trúc tôn giáo bằng đá đồ sộ, mỹ lệ – lối kiến trúc gothic trong xây dựng nhà thờ, cung điện ở châu Âu đã rất nổi tiếng từ đầu thế kỷ XIII. Người Pháp đã mang nguyên lối kiến trúc có từ thế kỷ XIII ấy sang Việt Nam để xây dựng nhà thờ Tam Đảo. Nhà thờ Lớn Hà Nội, nhà thờ Phát Diệm Ninh Bình, nhà thờ Đà Lạt, nhà thờ Đức Bà ở TP.HCM và nhà thờ đá Tam Đảo chính là một những công trình tiêu biểu thời đó. Các kiến trúc sư đã sử dụng một thứ chất liệu thô ráp gạch đá trở thành vẻ đẹp, sự hài hòa, lãng mạn trong kiến trúc xây dựng.
Những nét cổ xưa in dấu thời gian trên nhà thờ đá
Tam Đảo giờ đã khoác lên mình một diện mạo hiện đại trẻ trung năng động của khu du lịch nổi tiếng. Tuy nhiên đâu đó vẫn ẩn hiện những dấu tích cổ xưa của một “Hòn ngọc Đông Dương” mà những người tinh ý có thể tìm thấy. Ai yêu Tam Đảo, yêu sự bình yên hoài cổ sẽ luôn tìm đến đây…
Hồng Quân
