Vào thời đại Hùng Vương dựng nước, quốc hiệu Văn Lang, nước ta được chia làm 15 bộ. Thuở đó loạn lạc, giặc giã nhiều nơi, Hùng Vương đời thứ 3 giao cho 4 vị tướng lĩnh là: Đệ nhất tên Xá Sơn, Đệ nhị tên Lê Sơn, Đệ Tam tên Tròn Sơn, Đệ tứ tên Xui Sơn về trấn ải miền Đông Lai, Bản Giản, Lập Thạch để dẹp loạn, dẹp giặc, hộ quốc phù dân. Thực hiện chỉ dụ, 4 vị tướng đã trải qua nhiều trận chiến với nhiều chiến công oanh liệt, chiến thắng giặc, bảo toàn thành cổ Văn Lang, xây dựng và giữ gìn đất nước. Tưởng nhớ công lao 4 vị tướng, người dân Đông Lai, xã Bản Giản đã lập 4 ngôi đình: Đông Lai, Trụ Thạch, Ngọc Xuân và Vườn Đào để thờ, trên mỗi ngôi đình được khắc một quả cầu.
Hàng năm, đến ngày 7 tháng Giêng âm lịch, nhân dân mang quả cầu ra sân bãi mở hội để tưởng nhớ đến 4 vị tướng bằng trận đả cầu cướp phết.
Ngày mùng 6 và 7 tháng Giêng năm nay, Đảng bộ và nhân dân xã Bản Giản, huyện Lập Thạch lại tổ chức lễ hội Đả cầu cướp phết đình Đông Lai – 2012. Đồng chí Hà Hoà Bình – UV Ban Thường vụ Tỉnh Uỷ, Phó Chủ tịch UBND tỉnh đã đến dâng hương và chung vui cùng bà con.
Sau phần lễ, phần hội được tổ chức sôi động với những trò chơi như: Bóng truyền, cờ tướng, bịt mắt bắt dê, đu tiên … Trong đó đông nhất và thu hút tới hàng nghìn người là trò “Cướp phết”. Trong màn mưa lạnh 15oC chiều ngày mùng 7 Tết, hội phết vẫn diễn ra tưng bừng sôi động. Đám thanh niên trai tráng hừng hực lao vào, kẻ hô, người hét, trèo lên người, đứng lên vai, đè lên đầu nhau trong tiếng reo hò cổ vũ của hàng ngàn người.
Trước khi cướp cầu, các trai đinh đứng thành hàng ngang trước kiệu Thánh và làm một số động tác nghi lễ theo hiệu lệnh trống khẩu của ông Mệnh. Ông Mệnh đánh một hồi trống dự báo, các trai đinh làm động tác trước Thánh theo từng tiếng trống gồm 5 bước: Lễ 4 vái, vuốt tóc, ăn trầu, vắt hai tay lên vai, cầm mồng phết giơ cao gieo hò chiến thắng…
Cướp bằng mồng phết (làm bằng gốc tre cong trổ hình đầu ngựa, dài 1m20) tượng trưng cho kỵ binh và cướp bằng tay tượng trưng cho bộ binh. Lễ đả cầu cướp phết được tiến hành song song giữa hai hình thức cùng một lúc, các trai đinh cởi trần cướp quả cầu bằng gỗ quý, đường kính 35cm. Kiệu Thánh được rước đi trước, các trai đinh theo sau. Đến giữa sân hội, ông Mệnh tung quả cầu, các trai đinh xô vào cướp. Một rừng người chồng chất lên nhau kèm theo chiêng, trống, lệnh và một trai đinh mặc áo nẹp, thắt đai đỏ phất cờ sai, tượng trưng xung trận. Cuộc diễn tích toàn dân đánh trận kéo dài cả buổi chiều. Các trai đinh người nào cũng dính đầy bùn đất nhưng rất vui vẻ với tâm trạng của người chiến thắng. Ai cướp được cầu đem vào bái yết trước cửa đền sẽ được làng trao thưởng. Phần thưởng tuy nhỏ nhưng ai cũng tin rằng, người cướp được phết sẽ gặp nhiều may mắn, hạnh phúc, thành đạt. Chính vì vậy mà lễ hội thu hút hàng nghìn trai đinh, nhân dân xa gần đến tham dự, ai cũng mong mình sẽ cướp được phết hoặc ít nhất là sờ tay vào quả phết.
Lễ hội cướp phết Bản Giản là nét văn hóa đặc sắc cần được gìn giữ. Thông qua hội phết để rèn đức, luyện tài, tập hợp sức mạnh đại đoàn kết toàn dân và cầu cho mưa thuận, gió hòa, mùa màng tốt tươi, mọi người, mọi nhà an vui, hạnh phúc. Đồng thời, lễ hội cũng nhằm khơi dậy nét đẹp văn hóa tinh thần trong nhân dân thông qua hội phết để rèn đức, luyện tài, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân trong việc xây dựng đời sống văn hóa mới./.
Đỗ Giang – XTDL
